Những thách thức chờ đợi tân Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường giải quyết

Đồng chí Đặng Quốc Khánh - Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Hoàn thiện dự thảo Luật Đất đai sửa đổi

Sau khi lấy ý kiến rộng rãi các tầng lớp nhân dân, dự thảo Luật Đất đai sửa đổi đang được Chính phủ hoàn thiện để trình xin ý kiến Quốc hội lần 2 tại kỳ họp đang diễn ra. GS.Hoàng Văn Cường (Hiệu phó Đại học Kinh tế quốc dân, Đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội) cho rằng, ba vấn đề lớn nhất trong dự thảo đang chờ tân Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường - cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, là thu hồi đất; bồi thường, hỗ trợ tái định cư và tài chính đất đai.

Dự thảo mới nhất nêu chi tiết các dự án được phép thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, nhưng đại biểu và người dân còn quan điểm trái chiều. Nhiều người cho rằng, Nhà nước nên hạn chế thu hồi đất, thay bằng cơ chế thỏa thuận. Tuy nhiên, có ý kiến nói nếu thỏa thuận sẽ phát sinh mâu thuẫn, có thể gây thiệt hại cho người có đất bị thu hồi.

Theo dự thảo, người dân có đất bị thu hồi sẽ được Nhà nước đảm bảo có chỗ ở, thu nhập, điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi cũ. Tuy nhiên, theo ông Cường, Ban soạn thảo cần xem xét tính khả thi của quy định khi áp dụng trong thực tiễn.

Quy định địa phương sẽ công bố bảng giá đất hằng năm, sát với giá thị trường cũng là vấn đề gây nhiều tranh cãi. Nếu công bố bảng giá đất nhiều năm trong khi thị trường biến động liên tục thì không phù hợp, nhưng nếu công bố hằng năm thì nguồn lực của địa phương là vấn đề cần xem xét. Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh (HoREA) đã nhiều lần đề xuất nên công bố bảng giá đất định kỳ 2-3 năm.

Ông Cường góp ý: Bộ trưởng cần đưa ra cơ sở vững chắc để bảo vệ đề xuất như dự thảo hoặc tiếp thu chỉnh sửa cho phù hợp với thực tiễn.

PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến (Trưởng khoa Pháp luật kinh tế, Đại học Luật Hà Nội) cũng cho rằng, tân Bộ trưởng tiếp thu được các quyết sách đúng đắn trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi sẽ góp phần khơi thông điểm nghẽn trong quản lý, sử dụng đất, phát huy nguồn lực to lớn phát triển đất nước.

Hướng dẫn cấp phép mỏ vật liệu xây cao tốc

Bộ Giao thông vận tải vừa có văn bản gửi Bộ Tài nguyên và Môi trường về khó khăn, vướng mắc trong công tác khai thác vật liệu cho các dự án đường bộ cao tốc.

Theo Bộ Giao thông vận tải, dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 có tổng nhu cầu sử dụng vật liệu xây dựng thông thường (VLXDTT) rất lớn.

Trong đó, tổng nhu cầu vật liệu của 10 dự án thành phần đoạn từ tỉnh Hà Tĩnh đến tỉnh Khánh Hòa khoảng 17,37 triệu mét khối đá, khoảng 9,04 triệu mét khối cát, khoảng 45,56 triệu mét khối đất đắp.

Riêng khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long có tổng nhu cầu cát đắp của 2 dự án thành phần đoạn từ thành phố Cần Thơ đến tỉnh Cà Mau khoảng 18,07 triệu mét khối.

Thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, Bộ Giao thông vận tải đã chỉ đạo các chủ đầu tư, tư vấn thiết kế tổ chức lập hồ sơ khảo sát vật liệu xây dựng phục vụ dự án.

Bộ Giao thông vận tải nêu rõ: "Hiện nay, các dự án thành phần đang triển khai thi công đồng loạt, nhưng công tác thi công nền đường hầu như chưa được triển khai do các nhà thầu chưa được giao mỏ vật liệu vì vướng mắc thủ tục liên quan đến khai thác mỏ khoáng sản làm VLXDTT nằm trong hồ sơ khảo sát vật liệu xây dựng phục vụ dự án chưa được các địa phương thực hiện".

Dự án đã được Quốc hội, Chính phủ cho áp dụng cơ chế đặc thù về khai thác mỏ khoáng sản làm VLXDTT, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có hướng dẫn các địa phương thực hiện. Nhưng do trước đây, các địa phương thực hiện thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản làm VLXDTT theo đúng trình tự, thủ tục quy định của Luật khoáng sản và đây là lần đầu tiên địa phương triển khai theo cơ chế đặc thù.

Dù đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn nhưng cách hiểu, cách triển khai các thủ tục còn khác nhau, chưa có sự thống nhất giữa các địa phương, gây khó khăn trong công tác triển khai thực hiện.

Các địa phương trong tỉnh Bình Định có dự án cao tốc Bắc - Nam đang gặp khó khăn do thiếu mỏ vật liệu xây dựng đất san lấp.

Để có cát, đất đắp nền, ban quản lý dự án, nhà thầu đã làm việc với địa phương thực hiện thủ tục khai thác mỏ; làm việc với chủ sở hữu đất khu vực mỏ để thỏa thuận giá đền bù giải phóng mặt bằng. Các nhà thầu đã trình địa phương hồ sơ 48 trong tổng số 82 mỏ đất cần được cấp phép; trình 25 trong 31 hồ sơ mỏ cát. Các mỏ còn lại chưa đủ thủ tục.

Đến ngày 9/5, các địa phương mới cấp được 2 mỏ đất cho nhà thầu khai thác gồm: tỉnh Bình Định cấp cho nhà thầu Sơn Hải đoạn Hoài Nhơn - Quy Nhơn; tỉnh Khánh Hòa cấp cho nhà thầu Lizen, đoạn Vân Phong - Nha Trang. Còn hàng chục mỏ đất khác chưa được chấp thuận khai thác.

Từ thực tế, Bộ Giao thông vận tải đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn chi tiết trình tự, thủ tục khai thác khoảng sản làm VLXDTT phục vụ dự án đối với mỏ đất riêng, mỏ cát riêng. Các bước phải thực hiện từ thành phần hồ sơ, tiếp nhận hồ sơ, thẩm định hồ sơ, xác nhận đăng ký khối lượng khai thác,… nhằm đảm bảo tất cả địa phương đều thực hiện thống nhất.

Xử lý rác thải sinh hoạt

Mỗi ngày, cả nước phát sinh hơn 81.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt. Riêng Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh mỗi ngày phát sinh 12.000 tấn rác. Ngoài đốt trong lò xử lý, phương pháp chôn lấp rác vẫn phổ biến. Toàn quốc có 900 bãi chôn lấp rác, với tổng diện tích 4.900 ha.

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, 80% các bãi rác không hợp vệ sinh. Nhiều bãi chôn rác ở các thành phố lớn đang quá tải gây ô nhiễm môi trường, bị người dân phản đối. Trong khi đó, các lò đốt rác chủ yếu công suất nhỏ, không có hệ thống xử lý khí thải, gây ô nhiễm không khí.

Trong khi các địa phương vẫn loay hoay với phương pháp thu gom, xử lý rác thì nhiều người dân còn thiếu ý thức trong việc xử lý rác thải.

Xử lý rác thải sinh hoạt không tốt khiến Việt Nam đứng thứ 4 thế giới gây ô nhiễm đại dương, sau Trung Quốc, Indonesia, Philippines. Ước tính mỗi năm cả nước thải khoảng 2,8-3,2 triệu tấn nhựa, trong đó 0,28-0,73 triệu tấn trôi dạt ra biển. Tại một số vùng biển, khi ngư dân kéo lưới, cứ ba tấn cá lại có một tấn rác. Mỗi năm, Việt Nam thiệt hại khoảng 3 tỷ USD do không tái chế nhựa.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định người dân buộc phải phân loại rác tại nguồn, nếu vi phạm sẽ bị từ chối thu gom hoặc phạt hành chính. Dù vậy đến nay, các địa phương vẫn loay hoay với phương pháp thu gom, xử lý rác, vì chờ hướng dẫn chi tiết từ Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Cải thiện ô nhiễm không khí đô thị

Ô nhiễm không khí tại Việt Nam ngày càng nghiêm trọng trong thập kỷ qua. Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm Việt Nam có khoảng 60.000 người chết do các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí như ung thư phổi, tắc nghẽn phổi mãn tính, viêm phổi. Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2022 nêu giai đoạn 2016-2021, môi trường các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh hay các đô thị phát triển công nghiệp như Bắc Ninh, Phú Thọ có nhiều thời điểm ô nhiễm, chủ yếu là bụi.

Mức độ ô nhiễm tại các đô thị miền Bắc cao hơn miền Trung và Nam. Tại Hà Nội, trung bình bốn năm qua, chỉ có 28% số ngày có chỉ số chất lượng không khí (AQI) tốt; 47% số ngày trung bình; 6% số ngày xấu và rất xấu.

Các đô thị lớn Việt Nam cũng đang đối mặt với ô nhiễm bụi PM 2.5. Tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và những nơi công nghiệp phát triển, chỉ số bụi PM 2.5 liên tục vượt ngưỡng quy chuẩn 2-3 lần. Ở nông thôn, dù chất lượng không khí tốt hơn đô thị nhưng gần đây có xu hướng xấu hơn. Nhiều nguyên nhân được nêu ra như từ giao thông, xây dựng, công nghiệp, nhưng đến nay các cơ quan vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu.

Phục hồi những dòng sông "chết"

Việt Nam có gần 700 sông, suối, kênh rạch và nguồn nước liên tỉnh thuộc 16 lưu vực sông chính; hơn 3.000 sông, suối thuộc các lưu vực nội tỉnh. Nhiều sông đang ô nhiễm nghiêm trọng. Đơn cử, sông Nhuệ - Đáy dài 74 km chảy qua địa phận Hà Nội, Hòa Bình, Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định với chất lượng nước lưu vực sông thường xuyên ở mức kém, 62% điểm quan trắc cho kết quả xấu trở xuống; 31% điểm cho kết quả ô nhiễm nặng, cần biện pháp xử lý.

Lưu vực sông Hồng cũng có tình trạng ô nhiễm với điểm nóng là hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải với chiều dài 200 km qua Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên và Hải Dương. Những năm gần đây hệ thống thủy lợi này ô nhiễm nghiêm trọng về chất hữu cơ. Năm 2019, có 90% vị trí quan trắc cho kết quả chất hữu cơ, vi sinh vượt quy chuẩn.

Tại phía Nam, lưu vực sông Đồng Nai chịu ảnh hưởng lớn của hoạt động công nghiệp và nước thải sinh hoạt đô thị. Sông Thị Vải chất lượng nước được cải thiện nhưng một số đoạn có dấu hiệu gia tăng ô nhiễm chất hữu cơ. Sông Sài Gòn đoạn qua nội đô Thành phố Hồ Chí Minh chất lượng nước thường xuyên ô nhiễm. Nhiều vị trí quan trắc cho thấy các chỉ số ô nhiễm vượt quy chuẩn 8-14 lần.

Theo ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS): Ngoài bài toán phục hồi những dòng sông "chết", tân Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường còn cần có giải pháp căn cơ bảo vệ tài nguyên nguồn nước. Yêu cầu này ngày càng cấp bách bởi nguy cơ khô hạn, thiếu nước ngọt có thể xảy ra năm nay, khi ảnh hưởng của El Nino ngày càng lớn.